Διπλός εφιάλτης προ των πυλών: Απειλή από ξηρασία και πλημμύρες
Το καταστροφικό αποτύπωμα της κλιματικής αλλαγής και ο ρόλος της υπερκατανάλωσης
Το νερό αποτελεί θεμελιώδες στοιχείο για την ύπαρξη ζωής στον πλανήτη. Ωστόσο, διαθέτει επίσης την ικανότητα να απειλεί τη ζωή ή ακόμα και να πυροδοτεί πολέμους.
Είναι χαρακτηριστικό ότι, παρόλο που βρισκόμαστε πλέον στα τέλη Οκτωβρίου, τα «πρωτοβρόχια» δεν έχουν ακόμη εμφανιστεί στο μεγαλύτερο μέρος της χώρας. Στις Κυκλάδες, την πιο ξηρή περιοχή της Ελλάδας, οι κάτοικοι έχουν στραφεί σε ανώτερες δυνάμεις, οργανώνοντας λιτανείες και δεήσεις για να λήξει η περίοδος ανομβρίας. Στην κοσμική Αράχοβα, επιβλήθηκε διακοπή υδροδότησης κατά το τριήμερο της 28ης Οκτωβρίου, από τη μία τα μεσάνυχτα έως τις 6 το πρωί, ενώ υδροφόρες φέρνουν νερό από τον Μόρνο.
Στην Αττική, οι βροχοπτώσεις έχουν σημειωθεί μόλις δύο φορές μετά το τελείωμα του απόλυτα ξηρού καλοκαιριού. Ως αποτέλεσμα, τα αποθέματα νερού στους ταμιευτήρες της ΕΥΔΑΠ είναι μόλις πάνω από 600 εκατομμύρια κυβικά μέτρα, με την ημερήσια κατανάλωση να υπολογίζεται γύρω στα 2 εκατομμύρια κυβικά μέτρα. Παρόλο που δεν κινδυνεύουμε άμεσα με απόλυτη λειψυδρία, δεδομένου ότι η εξάντληση των αποθεμάτων θα απαιτούσε περίπου 300 επιπλέον ημέρες ξηρασίας, η κατάσταση παραμένει κρίσιμη. Τα αποθέματα της ΕΥΔΑΠ σε Μόρνο, Υλίκη, Εύηνο και Μαραθώνα βρίσκονται σήμερα στο χαμηλότερο επίπεδό τους από το καλοκαίρι του 2008.
Ακραία φαινόμενα
Από την άλλη, εκτός από την ξηρασία των τελευταίων ετών, παρατηρείται αυξημένη συχνότητα καταστροφικών νεροποντών, οι οποίες πλημμυρίζουν ολόκληρες περιοχές, απειλώντας ζωές και περιουσίες. Το διπλό πλήγμα που υπέστη η Θεσσαλία από τις κακοκαιρίες «Ιανός» το 2020 και «Ντάνιελ» το 2023, αποτελεί ίσως το πιο ηχηρό «καμπανάκι» της κλιματικής αλλαγής στη χώρα μας. Παρόμοιες εικόνες έζησαν πρόσφατα και οι Κεντρικές και Βόρειες περιοχές της Ευρώπης.
Ακόμη και στην Αττική, έχουν καταγραφεί ακραία καιρικά φαινόμενα, με τις πλημμύρες στη Μάνδρα το 2017 να αναδεικνύονται ως η πιο φονική φυσική καταστροφή των τελευταίων ετών στην πρωτεύουσα. Φέτος, η κακοκαιρία «Αθηνά» έφερε καταρρακτώδη βροχή στις αρχές Σεπτεμβρίου, πλημμυρίζοντας το κέντρο της πρωτεύουσας σε λίγα λεπτά. Χαρακτηριστικά, στους Αμπελόκηπους έπεσαν 32 χιλιοστά νερού μόλις σε 50 λεπτά.
«Αντιμετωπίζουμε μια διπλή απειλή από ξηρασία και πλημμύρες. Πρόκειται για τις δύο όψεις του νομίσματος, της κλιματικής αλλαγής» υπογραμμίζει μιλώντας στα «ΝΕΑ» η Ελισάβετ Φελώνη, υδρολόγος και διδάσκουσα στο Πανεπιστήμιο Δυτικής Αττικής. Οπως επισημαίνει, από τη μία έχουμε κλιματική ξηρασία που οδηγεί στην υδρολογική ξηρασία, με αποτέλεσμα τη μείωση των αποθεμάτων νερού, που στην ακραία της μορφή γίνεται λειψυδρία, δηλαδή αδυναμία πλήρους κάλυψης της ζήτησης. «Ταυτόχρονα, τα κλιματικά μοντέλα δείχνουν ότι αυξάνονται η ένταση και η συχνότητα των ραγδαίων βροχοπτώσεων που προκαλούν φαινόμενα πλημμύρας».
Αύξηση της θερμοκρασίας και όλο πιο ξηρό κλίμα
Η κλιματική αλλαγή έχει επιφέρει σημαντικές μεταβολές στις καιρικές συνθήκες της χώρας μας, με κύρια χαρακτηριστικά την αύξηση της θερμοκρασίας και το ολοένα ξηρότερο κλίμα. Ο μετεωρολόγος και διευθυντής ερευνών στο Εθνικό Αστεροσκοπείο Αθηνών, Κώστας Λαγουβάρδος, επισημαίνει πως φέτος σημειώθηκε ο θερμότερος χειμώνας (Ιανουάριος – Μάρτιος) από την αρχή των μετρήσεων. Επίσης, υπογραμμίζει ότι οι χιονοπτώσεις ήταν ιδιαίτερα περιορισμένες, κάτι που είναι σημαντικό καθώς προσφέρουν σημαντικές ποσότητες νερού με ήπιο τρόπο. «Σε πολλές περιοχές της χώρας δεν έχει βρέξει για περισσότερους από 5-6 μήνες, ενώ αναμένεται ο Οκτώβριος να ολοκληρωθεί χωρίς καθόλου βροχές», προσθέτει. Προειδοποιεί, δε, ότι αν δεν αλλάξει η κατάσταση τον Νοέμβριο, το πρόβλημα της λειψυδρίας θα ενταθεί τους ξηρούς μήνες του 2025.
Όπως αναφέρει ο διευθυντής ερευνών του Αστεροσκοπείου, η ξηρασία αποτελεί σοβαρό πρόβλημα, ιδιαίτερα στα ανατολικά και νότια της χώρας: στην Αττική, τις Κυκλάδες, τα Δωδεκάνησα και τη Νότια Κρήτη. Στη Δυτική Ελλάδα η κατάσταση είναι ελαφρώς καλύτερη, ωστόσο δεν σημαίνει ότι δεν υπάρχει πρόβλημα και εκεί. Επιπλέον, οι ταμιευτήρες της ΕΥΔΑΠ εξαρτώνται σε μεγάλο βαθμό από το δυτικό τμήμα της χώρας, αλλά η μείωση στους ταμιευτήρες σε σύγκριση με πέρσι υπολογίζεται γύρω στο 30%. «Το νερό πέφτει στο δυτικό τμήμα της χώρας, αλλά οι μεγαλύτερες ανάγκες εντοπίζονται στο ανατολικό, κυρίως στην Αττική και τη Θεσσαλία, λόγω του μεγάλου πληθυσμού και των καλλιεργειών», συμπληρώνει η Ελισάβετ Φελώνη.
Ο Κώστας Λαγουβάρδος εξηγεί: «Η λειψυδρία δεν εξαρτάται μόνο από την ποσότητα νερού που πέφτει από τις βροχές, αλλά και από τη ζήτηση, ιδιαίτερα σε παραδοσιακά ξηρότερες περιοχές όπως η Νότια Κρήτη και οι Κυκλάδες. Η ζήτηση έχει αυξηθεί λόγω του τουρισμού και της κατασκευής περισσότερων κατοικιών». Προτείνει, λοιπόν, την εφαρμογή συγκεκριμένων ορίων στην κατανάλωση νερού, ειδικά στα νησιά. Επιπλέον, ο μετεωρολόγος σημειώνει ότι το 80-85% του νερού που καταναλώνεται στην Ελλάδα κατευθύνεται στην αγροτική παραγωγή. «Απαιτείται ανασχεδιασμός της παραγωγής, με την εισαγωγή της έξυπνης γεωργίας, για να μειωθούν οι σπατάλες. Μέχρι στιγμής, έχουν γίνει αποσπασματικές κινήσεις. Πρέπει όμως να συστηματοποιηθούν, με τη συμμετοχή και του κράτους».
Το φθινόπωρο καταγράφονται τα περισσότερα πλημμυρικά επεισόδια με απώλεια ζωής
Η ξηρασία δεν αναμένεται να συνεχιστεί επ’ άπειρον. «Ο Νοέμβριος και ο Δεκέμβριος φέρνουν τα μεγαλύτερα ύψη βροχής», αναφέρει στα «ΝΕΑ» ο Κώστας Λαγουβάρδος. Παράλληλα, το φθινόπωρο καταγράφει και τις περισσότερες, καθώς και τις φονικότερες πλημμύρες. Σύμφωνα με στοιχεία του ΕΑΑ και του meteo.gr, ο Οκτώβριος είναι στατιστικά ο μήνας με τα περισσότερα πλημμυρικά επεισόδια με απώλεια ζωής από το 1980 μέχρι σήμερα, με 15 περιστατικά. Ο Νοέμβριος έχει καταγράψει 11 τέτοια επεισόδια, αλλά είναι ο πιο πολύνεκρος μήνας των τελευταίων 45 ετών, με 41 θύματα. «Οι ισχυρές βροχοπτώσεις αποτελούν τη σοβαρότερη φυσική καταστροφή στην Ελλάδα. Το 60-65% των θανάτων από καιρικά φαινόμενα οφείλονται σε πλημμύρες», σημειώνει ο διευθυντής ερευνών του ΕΑΑ.
Τα κλιματικά μοντέλα δείχνουν αύξηση στην ένταση και τη συχνότητα των πλημμυρών. Αυτό δεν συνεπάγεται μεγάλες πλημμύρες κάθε χρόνο, αλλά σε σύγκριση με το παρελθόν, η πιθανότητα είναι αυξημένη, υπογραμμίζει η Ελισάβετ Φελώνη. «Υπάρχουν μοντέλα που δείχνουν ότι ακόμη και σε περιοχές όπου το συνολικό ύψος βροχών αναμένεται να παραμείνει σταθερό ή να μειωθεί, η βροχή που πέφτει σε ένα 24ωρο αναμένεται να αυξηθεί», προσθέτει η υδρολόγος. «Σίγουρα, η κλιματική αλλαγή παίζει ρόλο, χωρίς αυτό να σημαίνει ότι αυτές οι φαινόμενα δεν υπήρχαν πάντα», σχολιάζει ο Κώστας Λαγουβάρδος. Όπως επισημαίνει, αυτό δεν είναι ένα φαινόμενο αποκλειστικά ελληνικό, αλλά παγκόσμιο, και παρατηρείται ιδιαίτερα στις πόλεις.
Χρειάζονται υποδομές
Για να μπορέσουν οι πόλεις και τα χωριά να αντέξουν την απειλή των πλημμυρών, είναι απαραίτητη η ύπαρξη κατάλληλων υποδομών. Όπως εξηγεί η Ελισάβετ Φελώνη: «Η παραδοσιακή προσέγγιση περιλαμβάνει μεγάλα φράγματα πολλαπλών σκοπών για συγκράτηση, αποθήκευση και διοχέτευση των υδάτων. Ωστόσο, καθώς αυτά τα έργα απαιτούν μεγάλο χρόνο και πόρους, σήμερα προωθούνται εναλλακτικές λύσεις με μικρότερες τοπικές παρεμβάσεις. Παρά ταύτα, αυτές δεν είναι πάντα επαρκείς. Στη Θεσσαλία, για παράδειγμα, χρειάζονται μεγάλες υποδομές για την προστασία των καλλιεργειών και την αποθήκευση ανακυκλώσιμου νερού για τις καλοκαιρινές ανάγκες».
Επιπλέον, η προστασία της ανθρώπινης ζωής απαιτεί σωστή πρόβλεψη και σχεδιασμό πολιτικής προστασίας. Ο Κώστας Λαγουβάρδος τονίζει την ανάγκη για ακριβέστερες προβλέψεις: «Αν γνωρίζουμε ότι αύριο θα υπάρξουν ισχυρές βροχές που ενδέχεται να προκαλέσουν πλημμύρες, πρέπει να μπορούμε να καθορίσουμε ποιες περιοχές θα επηρεαστούν, ώστε οι κάτοικοι να ενημερωθούν έγκαιρα. Για παράδειγμα, οι περιοχές γύρω από τον Κηφισό και τον Πηνειό είναι γνωστό ότι διατρέχουν κίνδυνο κατά τις έντονες βροχοπτώσεις στην Αττική και τη Θεσσαλία αντίστοιχα».
Aκολουθήστε μας στo Google News
