24/10/1909: Η Ελλάδα αγοράζει το θωρηκτό Αβέρωφ - Η ιστορία του «μυθικού» πλοίου που έγραψε τη σύγχρονη ελληνική πολεμική ιστορία
Οι ιστορίες και τα μυστικά ενός ζωντανού «θρύλου»
Έχουν περάσει ακριβώς 115 χρόνια, από τότε που η Ελλάδα αποκτούσε ένα πλοίο, το οποίο θα έγραφε την πολεμική ιστορία της χώρας μας μέχρι το Β' Παγκόσμιο Πόλεμο, αποτελώντας στις μέρες μας ένα σημείο αναφοράς ως μουσείο.
Μετά την ήττα στον πόλεμο του 1897, έγινε σαφής η ανάγκη για απόκτηση σύγχρονου στρατιωτικού εξοπλισμού που θα ενίσχυε τη στρατιωτική ισχύ της χώρας μας. Στο πλαίσιο αυτό, αποφασίστηκε η αγορά ενός θωρηκτού ή πιο συγκεκριμένα ενός θωρακισμένου καταδρομικού, ικανό να ανατρέψει τις ναυτικές ισορροπίες στο Αιγαίο. Μέχρι το 1913, η χώρα μας κατείχε μόνο τις Βόρειες Σποράδες και τις Κυκλάδες.
Διαβάστε επίσης: Σαν σήμερα το 1941: Η ναζιστική θηριωδία στο Μεσόβουνο Κοζάνης που άφησε πίσω της 157 νεκρούς!
Το 1909 παραγγέλθηκε στην Ιταλία ένα θωρηκτό, αδελφό πλοίο του ιταλικού πολεμικού «Pisa», το οποίο είχε ναυπηγηθεί το 1907. Η χρηματοδότηση της ναυπήγησης ανήλθε στο εντυπωσιακό ποσό των 24 εκατομμυρίων δραχμών, τεράστιο για την εποχή. Από αυτά, τα 8.000.000 δραχμές προήλθαν από το κληροδότημα του Γεωργίου Αβέρωφ (1818-1899), εθνικού ευεργέτη που γεννήθηκε στο Μέτσοβο και διέπρεψε στην Αίγυπτο, όπου συγκέντρωσε μεγάλη περιουσία. Ο Αβέρωφ προσέφερε μεγάλο μέρος αυτής στο ελληνικό κράτος μέσω δωρεών, όπως για την ολοκλήρωση του Εθνικού Μετσόβιου Πολυτεχνείου. Εκτός από τη ναυπήγηση του «Αβέρωφ», το κληροδότημά του χρηματοδότησε και άλλους εθνικούς σκοπούς.
Επιστρέφουμε στο θρυλικό θωρηκτό που αποκτήθηκε για το ποσό των 950.750 λιρών, εκ των οποίων οι 300.000 προήλθαν από το κληροδότημα Αβέρωφ. Η παραγγελία δόθηκε στα τέλη του 1909 (30 Νοεμβρίου/12 Δεκεμβρίου), κατά την πρωθυπουργία του Κυριακούλη Μαυρομιχάλη. Τότε, Υπουργός Ναυτικών ήταν ο Πλοίαρχος Γ. Δαμιανός, ο οποίος διεξήγαγε τις διαπραγματεύσεις για την αγορά του πλοίου, εξασφαλίζοντας εξαιρετική τιμή—2.000.000 δραχμές λιγότερο από το «Pisa».
Αρχικά, την απόκτηση του πλοίου είχε εκδηλώσει ενδιαφέρον η Τουρκία, αλλά τελικά δεν προχώρησε. Το "Αβέρωφ" είχε εκτόπισμα 9.960 τόνων και πλήρωμα 550 ανδρών. Το συνολικό μήκος του έφτανε τα 140,81 μέτρα με μέγιστο πλάτος 21,03 μέτρα. Με πλήρες φορτίο, το βύθισμα του ήταν 7,53 μέτρα. Ο οπλισμός περιλάμβανε 4 πυροβόλα των 190,5 χιλιοστών σε δύο δίδυμους πύργους στην πλώρη και την πρύμνη, 8 πυροβόλα των 190,5 χιλιοστών σε τέσσερις δίδυμους πύργους, δύο σε κάθε πλευρά, και 12 ταχυβόλα των 76 χιλιοστών. Επιπλέον, διέθετε τρεις τορπιλοσωλήνες, έναν σε κάθε πλευρά και έναν πρυμναίο. Τα πυροβόλα ήταν τύπου Elswick και η θωράκιση είχε πάχος 17 έως 23 εκατοστά.
Η μέγιστη ταχύτητα που μπορούσε να επιτύχει ήταν 23,9 κόμβοι. Το θωρηκτό «Γεώργιος Αβέρωφ» παραλήφθηκε το καλοκαίρι του 1911 και, ως νεότευκτο, έλαβε μέρος στη συγκέντρωση στόλων με αφορμή τη στέψη του Γεωργίου Ε' της Αγγλίας. Το 1937, συμμετείχε στους εορτασμούς για τη στέψη του Γεωργίου ΣΤ' της Αγγλίας στον ίδιο τόπο.
Η δράση του «Αβέρωφ» στους Πολέμους και η μετατροπή του σε πλωτό μουσείο
Τελικά, το καταδρομικό «Αβέρωφ» έφτασε στο Φάληρο στις αρχές του φθινοπώρου του 1911. Έναν χρόνο αργότερα, ξεκίνησε τη συμμετοχή του σε πολεμικές επιχειρήσεις και απέκτησε το προσωνύμιο «το τυχερό καράβι», που το συνόδευσε μέχρι τον παροπλισμό του το 1946. Στις 5/18 Οκτωβρίου 1912, ο «Αβέρωφ» απέπλευσε από τον φαληρικό όρμο. Ο Ελευθέριος Βενιζέλος αποχαιρέτησε τον στόλο λέγοντας στα πληρώματα: «Η Πατρίς αξιοί από υμάς όχι απλώς ν' αποθάνητε υπέρ αυτής. Αυτό θα ήταν το ολιγώτερον. Αξιοί να νικήσετε». Από την αρχή του Α' Βαλκανικού Πολέμου, ο "Αβέρωφ" έκανε έντονη την παρουσία του. Οι ναυμαχίες της «Έλλης» (3/16 Δεκεμβρίου 1912) και της Λήμνου (5/18 Ιανουαρίου 1913), που κατέληξαν σε νίκη για την ελληνική πλευρά, ήταν καθοριστικής σημασίας και έκριναν τον ναυτικό αγώνα. Ο Σπυρίδων Μαρκεζίνης γράφει: «Η πρώτη (ναυμαχία) μπορεί να παραβληθεί με τη μάχη του Μαραθώνα: ενέπνευσε αυτοπεποίθηση. Η δεύτερη της Σαλαμίνας: έκρινε την έκβαση του πολέμου. Και όταν, μετά την οριστική νίκη, ο "Αβέρωφ" επέστρεψε στο Φάληρο, η νεότερη ιστορία του έθνους είχε εμπλουτιστεί με μία μοναδική σελίδα». Η πολεμική δράση του "Αβέρωφ" ξεκίνησε με τον Α' Βαλκανικό Πόλεμο και η συνεισφορά του στο έθνος ήταν τεράστια, τόσο στο πολεμικό όσο και στο διπλωματικό πεδίο.
Η ναυτική ισχύς που απέκτησε η Ελλάδα με το θωρηκτό «Αβέρωφ» ήταν καθοριστική, καθώς χωρίς αυτό, οι Βαλκάνιοι σύμμαχοι πιθανότατα δεν θα την αποδέχονταν στον αγώνα κατά της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας. Μετά τον πόλεμο του 1897, η Ελλάδα είχε υποτιμηθεί από τους συμμάχους της. Ωστόσο, η απόκτηση του «Αβέρωφ» έδωσε στο ελληνικό ναυτικό μεγάλη σημασία, και αυτό αποδείχθηκε σωστό. Αν ο ελληνικός στόλος δεν εξασφάλιζε την κυριαρχία στο Αιγαίο, εμποδίζοντας τη μεταφορά τουρκικών ενισχύσεων από τη Μικρά Ασία στα βαλκανικά πεδία μαχών, η έκβαση του πολέμου θα ήταν διαφορετική.
Δεν ήταν μόνο η επιθυμία των Ελλήνων για εκδίκηση που συνέβαλε στις επιτυχίες των Βαλκανικών Πολέμων, αλλά και η εξαιρετική ηγεσία του Ναυτικού υπό τον Παύλο Κουντουριώτη. Λέγεται ότι κύκλοι του Βρετανικού Ναυαρχείου πρότειναν την παραπομπή του σε Ναυτοδικείο επειδή τόλμησε να πλησιάσει με τον "Αβέρωφ" τα τουρκικά πυροβολεία των Δαρδανελίων σε ακτίνα βολής. Οι οπές από εχθρικά βλήματα στις καπνοδόχους του "Αβέρωφ" κατά τη ναυμαχία της "Έλλης" διατηρήθηκαν ως ανάμνηση. Ο Κουντουριώτης απάντησε αποφασιστικά ότι τα πολεμικά πλοία δεν είναι για τα μουσεία.
Από την έναρξη της Μικρασιατικής Εκστρατείας, ο «Αβέρωφ» αγκυροβολούσε στην Κωνσταντινούπολη, απέναντι από τον Ντολμά Μπαξέ, και παρέμεινε εκεί μέχρι τη μέρα της καταστροφής της Σμύρνης. Δεν συμμετείχε στις επιχειρήσεις της Μικράς Ασίας, καθώς δεν ήταν απαραίτητο. Ωστόσο, όταν η στρατιά του Έβρου ήταν έτοιμη για δράση, το ίδιο συνέβαινε και με τον «Αβέρωφ». Ο Σπυρίδων Μαρκεζίνης πιστεύει πως χωρίς την παρουσία του «Αβέρωφ», η υπογραφή της Συνθήκης της Λωζάνης θα ήταν αδύνατη. Το 1925, ο «Αβέρωφ» στάλθηκε στη Γαλλία για γενική επισκευή στα ναυπηγεία της χώρας, όπου εγκαταστάθηκαν νέοι λέβητες και πρόσθετες αγγλικές μηχανικές εγκαταστάσεις, ενώ βελτιώθηκαν τα όργανα βολής.
Μέχρι το 1928, το πλοίο ήταν έτοιμο να αναλάβει υπηρεσία. Παρόλο που τα «ελαφρά» πλοία είχαν αρχίσει να επικρατούν, η παρουσία του «Αβέρωφ» και άλλων βαρύτερων πολεμικών πλοίων παρέμενε απαραίτητη. Το 1935, ο Βενιζέλος χρησιμοποίησε τον "Αβέρωφ" στην αποτυχημένη του κίνηση, το Μάρτιο του ίδιου έτους, για τη μεταφορά των στασιαστών στην Κρήτη και στη συνέχεια στα ιταλοκρατούμενα Δωδεκάνησα.
Κατά τη διάρκεια του Β' Παγκοσμίου Πολέμου, ο «Αβέρωφ» διατήρησε τον ρόλο της ναυαρχίδας. Ωστόσο, οι συνθήκες δεν επέτρεπαν ενεργή δράση, γι' αυτό και παρέμεινε αγκυροβολημένος στην Ελευσίνα. Μετά την γερμανική εισβολή τον Απρίλιο του 1941, αν και αρχικά εξετάστηκε η αυτοβύθιση του ως αδιανόητη περίπτωση παράδοσης, η ιδέα αυτή εγκαταλείφθηκε. Στις 22 Απριλίου 1941, ο «Αβέρωφ» έφτασε στην Αλεξάνδρεια και από εκεί κατευθύνθηκε προς τη Βομβάη της Ινδίας, τότε υπό βρετανική κυριαρχία, για επισκευή των λεβήτων και γενική επιθεώρηση.
Πριν το τέλος του 1941, ανέλαβε την προστασία νηοπομπών από τη Βομβάη στο Άντεν. Με την είσοδο της Ιαπωνίας στον πόλεμο, κρίθηκε σκόπιμο να παραμείνει στη Βομβάη έως το τέλος του 1942. Τότε, κατευθύνθηκε στο Πορτ Σάιντ, συμμετέχοντας στην αποστολή προστασίας λιμένων. Τον Σεπτέμβριο του 1944, αγκυροβόλησε στην Αλεξάνδρεια και απέπλευσε για την Ελλάδα, φτάνοντας στον Πόρο. Εκεί παρέλαβε τον Πρόεδρο της Κυβέρνησης Γεώργιο Παπανδρέου και τους υπουργούς του, κατευθυνόμενος προς την Αθήνα. Το απόγευμα της 17ης Οκτωβρίου αγκυροβόλησε στον φαληρικό όρμο, απέναντι από την Πειραϊκή χερσόνησο.
Το τελευταίο επίσημο ταξίδι του θωρηκτού Αβέρωφ πραγματοποιήθηκε το 1946. Συνοδευόμενο από αντιτορπιλικά, μετέφερε τον τότε Αντιβασιλέα, Αρχιεπίσκοπο Δαμασκηνό, για να μεταφέρει το μήνυμα της μητέρας πατρίδας στα Δωδεκάνησα, ενόψει της προσάρτησής τους στον εθνικό κορμό. Μετά το ταξίδι, το Αβέρωφ επανέπλευσε στον Πόρο, όπου παρέμεινε παροπλισμένο. Διάφορα στοιχεία του πλοίου, όπως το κινητό παρεκκλήσιο, μεταφέρθηκαν στα Ανάκτορα Αθηνών επί βασιλείας Παύλου, ενώ άλλα αντικείμενα βρήκαν τη θέση τους στο Ναυτικό Μουσείο Πειραιά.
Το 1984, το Πολεμικό Ναυτικό αποφάσισε να το μετατρέψει σε πλωτό μουσείο, και έτσι μεταφέρθηκε στο Παλαιό Φάληρο, όπου παραμένει μέχρι σήμερα. Το 2003, το θωρηκτό «Γεώργιος Αβέρωφ» τιμήθηκε με το Χρυσό Μετάλλιο της Ακαδημίας Αθηνών. Τέλος, τον Οκτώβριο του 2017, το Αβέρωφ, με τη βοήθεια ρυμουλκών, έφτασε στη Θεσσαλονίκη για τους εορτασμούς της απελευθέρωσης της πόλης στις 26 Οκτωβρίου και της επετείου του «Όχι» στις 28 Οκτωβρίου.
Aκολουθήστε μας στo Google News
